Positieve faalangst: de kracht van onzekerheid

Achter elke kwaliteit gaat een valkuil schuil. Echter, andersom geldt dit ook. Als je je onzekerheid als valkuil ervaart, dan betekent dit dat je óók een kwaliteit bezit. Ik benoemde dit een aantal jaar terug in een gesprek met een cliënt. De man keek me verbaasd aan: ‘De kwaliteit van onzeker zijn?’. Anders dan zijn collega’s in de bouw bleek hij, mede door zijn onzekerheid, sensitief te zijn in sociale situaties. Hierdoor was hij in staat om er echt voor zijn medewerkers te zijn en krachtige werkrelaties op te bouwen.

Ja, hij twijfelde continu of hij wel voldoende deed en of hij wel in staat was om een groep te leiden. Maar tegelijkertijd zorgde die onzekere, sensitieve kant ervoor dat hij een prettige, benaderbare leidinggevende was voor zijn mensen.

Ook het zogenaamde ‘imposter syndrome’ of het bedriegerssyndroom is een veel voorkomende vorm van onzekerheid. Hierbij word je gekweld door het idee dat anderen ooit ontdekken dat je het eigenlijk helemaal niet kan. Je voelt je als het ware alsof je hier niet thuishoort, de ‘Pino in the room’ bent (zie afbeelding hieronder). Deze onzekerheid heeft vaak weinig te maken met de werkelijke competenties die iemand heeft. Laatst las ik dat zelfs een vooraanstaande hoogleraar er last van had.

Het valt me op dat juist de cliënten die overtuigd zijn van hun eigen incompetentie vaak goed zijn in alles wat ze doen – omdat ze alles op alles zetten om ‘ontmaskering’ te voorkomen. Hun brieven zijn goed, hun opdrachten zijn nauwkeurig uitgewerkt, hun e-mails zorgvuldig. Zou het niet zo kunnen zijn dat dit syndroom ervoor zorgt dat ze juist heel goed presteren?

Bij het bedriegerssyndroom ben je in feite vooral bang voor je eigen oordeel. Voor dat kritische stemmetje in je hoofd dat jou vertelt dat je het niet goed doet. Die kritische stem klinkt soms negatief, soms hard of ronduit bot, maar bedoelt het goed. Hij wil voorkomen dat je afgaat, dat je fouten maakt of een negatieve beoordeling krijgt. Als ik het zo bekijk, dan heeft die kritische stem of adviseur een belangrijke rol in mijn leven. Hij zorgt ervoor dat ik productief ben, dat ik handel in overeenstemming met mijn omgeving en dat ik luister naar anderen.

Je kunt onzekerheid zelfs in positieve zin gebruiken als motor voor prestaties en creativiteit bij het streven naar een betere toekomstige versie van jezelf (Peter Senge, De vijfde discipline). Immers, een pragmaticus legt misschien de lat lager om de ‘creatieve spanning’ tussen het nu en het toekomstbeeld op te lossen, maar diegenen die hun ‘kritische adviseur’ koesteren niet. Zij vinden continu de motivatie om zichzelf te verbeteren, scherp te zijn en elke keer weer het beste in zichzelf op te roepen. Zo kan onzekerheid je helpen om iets van je leven te maken.

Het imposter syndrome kan echter ook leiden tot allerlei minder helpende beschermingsmechanismes. Het bekendste is perfectionisme, maar uitstellen, niets afmaken (of te laat iets afmaken), ‘onder de radar blijven’ of heel hard werken zijn ook bekende mechanismen. Hoe kan je jouw kritische stem de plek geven die hij verdient? De plaats van kritische adviseur, die niet de baas is, maar wel een goede raadgever?

Methodes waarin acceptatie centraal staat, dus ook de acceptatie van onprettige of ongewenste gevoelens van zelfkritiek en onzekerheid, werken hierbij. Methodes als voice dialogue, ACT en mindfulness helpen je om je onzekerheid niet uit de weg te gaan, maar om ernaartoe te bewegen.

Voorbeeld voice dialogue

Zo leer je tijdens een voice dialogue-sessie ook te luisteren naar kanten van jezelf die je minder waardeert of zelfs verafschuwt. Je gaat letterlijk met die kanten in gesprek door op de stoel te gaan zitten van die kant. Als begeleider vraag ik dan bijvoorbeeld eerst aan de kant van jou die steeds uit plichtsbesef extra werk aanneemt dat je eigenlijk niet leuk vindt: ‘Vertel eens waarom dat zo belangrijk is om toch te doen’. Niet om te bekritiseren, maar om die kant tot leven te laten komen en een stem te geven.

Vervolgens neem je weer plaats op de neutrale stoel, waarna je in gesprek gaat met de tegenpool, dus met de andere kant van jou, die minder plichtsgetrouw is en juist bààlt van het extra werk. Je merkt dat dit werkt. Deze kant heeft weer een geheel eigen energie, eigen ideeën en opvattingen en is echt een sub-persoon binnen jou. Als je jezelf toestaat ook deze kant vaker toe te laten, dan zul je minder snel doorschieten in kanten die er op het werk wel mogen zijn, zoals je perfectionist, de gedrevene of de verantwoordelijke. Beide kanten doen ertoe, maar een betere balans tussen beide zorgt voor meer plezier en voldoening.

Zou je graag je onzekerheid op een positievere manier ervaren en inzetten in je werk en leven? Onze coaching en begeleidingen worden vaak vergoed via je werkgever in het kader van je persoonlijk ontwikkelingsplan en zijn voor ondernemers aftrekbaar als coachingskosten. Wij helpen je graag verder.